Özet
Recâizade Mahmut Ekrem'in Yazdığı Bir Takrîz Örneği: İdes'e Takrîz
Recaizâde Mahmut Ekrem (1847-1914) modernleşme dönemi Türk edebiyatının önemli adlarından birisidir. Ekrem, Batılı Türk şiirinin "mükemmel" bir kuramcısı olmuş, Batılı normlarda bir edebiyatı sistemleştirmeye çalışmıştır. Ekrem, aynı zamanda Türk Edebiyatında klasik belagatten Batılı tarzda retoriğe geçiş sürecinde de belirleyici olmuştur. Bundan başka, Recaizâde Mahmut Ekrem "üstad" sıfatıyla, pek çok genç yazar/şairin kaleme aldığı kitaplara takrîzler de yazmıştır. Bu takrîzlerini ise Takrîz?t (H.1314/ M.1896) adlı bir kitapta toplamıştır. Recâizade'nin yazdığı bu takrîzlerden birisi de 1880 sonrası genç kuşak yazarlarından Ahmedbeyzade Osman Âdil'in hik?yelerini içeren kitabı İdes'e yazmış olduğu takrîzdir. Takrîzler, edebiyat araştırmalarında pek çok açıdan önemli kaynaklardır. Dönemin dil, edebiyat ve sanat anlayışının birer aynasıdır. Ekrem'in İdes'e yazdığı takrîzin Türk edebiyat tarihinde ayrı bir yeri vardır. Ekrem, Osmanlı Türkçesinin imlası, söz varlığı ve ıslahı konularında görüşlerini ilk defa İdes'e yazdığı bu takrîzde dile getirmiştir. Ekrem, İdes'i bir edeb? eser olarak ve takrîz kuralları içinde değerlendirir. Beğeni ve eleştirilerini sıralar. Ekrem'in İdes hakkındaki eleştirilerini; kitabın yazılma amacıyla konusu arasındaki uyumsuzluk, yazarın "fesahat" ve "belagat" konusundaki bilgi eksikliği, eserde yer yer imla ve gramer hatalarına düşülmesi, iç içe geçmiş ve çok uzun cümlelerin kullanılması diye özetleyebiliriz. Osmanlı Türkçesi hakkında da, eski imlanın terk edilmesi fakat uygulamadaki yeni imlânın ise bir şeye benzememesi biçiminde bir tespitte bulunur. Ekrem, Osman Âdil'in İdes'te kendine özgü bir üsluba sahip olduğunu; fakat eserin sonuna konulan ve Lamartine'den alınan şiirin İdes'e uygun düşmediğini de belirtir. Selanikli bu genç yazara "beliğ" kurallar içinde yanlış cümlelerin doğrusunun nasıl olması gerektiğini de gösterir.
Anahtar Kelimeler
Recâizade Mahmut Ekrem, Osman Âdil, Takrîz, Osmanlı Türkçesi.
