Özet
Yerelden Küresele Açılan Bir Model Olarak Perdesiz Gitar
Lut ailesinin bir alt kolu olarak perdesiz gitar’ın tarihsel kökeni, M.Ö 2000’lerde Akdeniz havzası ve Mezopotamya’da görülen ilk telli çalgı örneklerine kadar uzanır. Bugün bilinen anlamda perdesiz gitarın ilk mucidi Henry Partch'dır. Bununla birlikte Perdesiz Gitarın kullanıldığı ilk ticari kayıt (1965) her ne kadar John Cale ve Sterling Morrison tarafından bestelenmiş “Paslanmaz Çelik Gamelan” isimli eser olsa da; perdesiz gitarı bir tür slayt gitar (slide guitar) gibi değerlendirip albümlerinde genişce yer veren ilk müzisyen Frank Zappa’dır. Öte yandan Erkan Oğur’un elinde Perdesiz gitar; Türk Halk ve Geleneksel Müziğinin kendine özgü üslup ve tavır özelliklerini yansıtabilen ve bunu gitarın geniş ifade olanaklarını kullanarak yapan bir çalgıya dönüşmüştür. Bu özellikleri sebebiyle Erkan Oğur, Anadolu Pop/Rock Soundunun oluşumuna katkıda bulunan müzisyenlerden birisidir. Erkan Oğur’un çaldığı ilk ticari kayıt, M. F. Ö.’nün 1984 yılında çıkardığı “Ele güne karşı” Albümündeki “Güllerin içinden” isimli parçadır. Re aolyen modunda toplam dört akor kullanan bu şarkının gitar sololarında şaşırtıcı bir biçimde D üzeri uşşak makamı kullanılmıştır. Bu sayede parçada kendisini hissettiren modalite unsuru büsbütün bir makamsal eksene oturmuştur. Bu durum, aslında 70’lerin başından beri çok kültürlülük düşüncesinin egemen olmaya başladığı bir dünyaya eşzamanlı olarak ülkemizde gelişen yerelden küresele varma eğiliminin bir tür yansımasıdır. Bunların yanı sıra, daha geniş bir pencereden bakıldığında Perdesiz gitar; müziğin tarihsel gelişimi içerisinde çok başat bir rol oynayan 18. Yüzyıl Rasyonalizm düşüncesi ve neticesinde gerçekleşen standardizasyon uygulamalarını tehdit etmektedir. Çünkü standartlaşma beraberinde çeşitli tamperaman sistemlerini getirmiş ve nihayetinde 12 ses sistemine dayanan eşit tamperamanı öngörmüştür; fakat perdesiz gitar bütün diğer perdesiz çalgılar gibi dünyada kullanılan tamperaman sistemlerinin hem içinde hem dışında olma özgürlüğüne sahiptir. Hiç kuşkusuz Erkan Oğur tınısının çekirdeğini bu özgürlük oluşturmaktadır. Günümüzde, Erkan Oğur’un açtığı yola her geçen gün daha fazla müzisyenin girmesi, her geçen gün daha fazla müzisyenin “öngörülebilir” olanın dışına çıkıp özgürleşmeye çalışmasının somut bir neticesidir.
Anahtar Kelimeler
Perdesiz Gitar, Modernite, Rasyonalite,Tampereman, Makam, Türk Müziği'nde Modernleşme
