Yerelden Küresele Açılan Bir Model Olarak Perdesiz Gitar
(Fretless Guitar as a Model Evolving from Region to Globe
)
|
Yazar
|
:
Eren Arın
|
|
|
Türü |
:
|
|
Baskı Yılı |
:
2014
|
|
Sayı |
:
4-1
|
|
Sayfa |
:
79-90
|
Özet
Lut ailesinin bir alt kolu olarak perdesiz gitar’ın tarihsel kökeni, M.Ö 2000’lerde Akdeniz havzası ve Mezopotamya’da görülen ilk telli çalgı örneklerine kadar uzanır. Bugün bilinen anlamda perdesiz gitarın ilk mucidi Henry Partch'dır. Bununla birlikte Perdesiz Gitarın kullanıldığı ilk ticari kayıt (1965) her ne kadar John Cale ve Sterling Morrison tarafından bestelenmiş “Paslanmaz Çelik Gamelan” isimli eser olsa da; perdesiz gitarı bir tür slayt gitar (slide guitar) gibi değerlendirip albümlerinde genişce yer veren ilk müzisyen Frank Zappa’dır. Öte yandan Erkan Oğur’un elinde Perdesiz gitar; Türk Halk ve Geleneksel Müziğinin kendine özgü üslup ve tavır özelliklerini yansıtabilen ve bunu gitarın geniş ifade olanaklarını kullanarak yapan bir çalgıya dönüşmüştür. Bu özellikleri sebebiyle Erkan Oğur, Anadolu Pop/Rock Soundunun oluşumuna katkıda bulunan müzisyenlerden birisidir. Erkan Oğur’un çaldığı ilk ticari kayıt, M. F. Ö.’nün 1984 yılında çıkardığı “Ele güne karşı” Albümündeki “Güllerin içinden” isimli parçadır. Re aolyen modunda toplam dört akor kullanan bu şarkının gitar sololarında şaşırtıcı bir biçimde D üzeri uşşak makamı kullanılmıştır. Bu sayede parçada kendisini hissettiren modalite unsuru büsbütün bir makamsal eksene oturmuştur. Bu durum, aslında 70’lerin başından beri çok kültürlülük düşüncesinin egemen olmaya başladığı bir dünyaya eşzamanlı olarak ülkemizde gelişen yerelden küresele varma eğiliminin bir tür yansımasıdır. Bunların yanı sıra, daha geniş bir pencereden bakıldığında Perdesiz gitar; müziğin tarihsel gelişimi içerisinde çok başat bir rol oynayan 18. Yüzyıl Rasyonalizm düşüncesi ve neticesinde gerçekleşen standardizasyon uygulamalarını tehdit etmektedir. Çünkü standartlaşma beraberinde çeşitli tamperaman sistemlerini getirmiş ve nihayetinde 12 ses sistemine dayanan eşit tamperamanı öngörmüştür; fakat perdesiz gitar bütün diğer perdesiz çalgılar gibi dünyada kullanılan tamperaman sistemlerinin hem içinde hem dışında olma özgürlüğüne sahiptir. Hiç kuşkusuz Erkan Oğur tınısının çekirdeğini bu özgürlük oluşturmaktadır. Günümüzde, Erkan Oğur’un açtığı yola her geçen gün daha fazla müzisyenin girmesi, her geçen gün daha fazla müzisyenin “öngörülebilir” olanın dışına çıkıp özgürleşmeye çalışmasının somut bir neticesidir.
Anahtar Kelimeler
Perdesiz Gitar, Modernite, Rasyonalite,Tampereman, Makam, Türk Müziği'nde Modernleşme
Abstract
As being a sub category of the lute family we can extend the history of the fretless guitar, dating from 2000 BC to the apperance of the first string instruments; which had been common in Mesopotamia and Mediterranean region. The inventor of the fretless guitar as we know today is Henry Partch. Although the first commercial recording which had used the fretless guitar was “Stainless Steel Gamelan” by John Cale and Sterling Morrison; Frank Zappa was the first musician which had considered the fretless guitar as a kind of slide guitar and played extensively in his albums. On the other hand, the fretless guitar in the hands of Erkan Oğur; was an instrument capable of reflecting the stylistic aspects of Turkish Folk and Traditional musics also, by using the wide expression possibilities the guitar. Due to these properties, Erkan Oğur is one of the musicians; who has contributed to the development of Anatolian Pop/Rock sound. The first commercial recording that Erkan Oğur was played is the song called “Güllerin İçinden” which was released in the M. F. Ö album “Ele güne karşı” in 1984. This song which infact in d aeolian, is built on four chords; but suprisingly Erkan Oğur’s improvisation is in the Uşşak makam on A. Thus the notion of modality which is felt through the piece is transfered to a makamic axis. This, infact is a kind of reflection of multiculturalism which had been prevailing the world since 70’s that has also synchronic tendencies in Turkey as well. Moreover, when it is analyzed from a wider perspective, the fretless guitar threatens the idea of 18th century Rationalism and the applications of standartisation; which had dominated the evolution of music through the history. Because, the procedure of standartisation had led to various kinds of temperament systems and eventually to the equal temperament; on the other hand the fretless guitar like all the fretless instruments has the freedom of being both inside and outside the temperament systems used in the world. Undoubtfully, this freedom is the core of Erkan Oğur’s sound. Today, the number of musicians which follow Erkan Oğur’s path has been increasing gradually; because they desire to be unstandartised and free of the boundaries of temperament.
Keywords
Fretless Guitar, Modernity, Rationality, Temperament, Makam, The Modernisation of Turkish Music
